Οι καλοήθεις παθήσεις του μαστού αποτελούν πολύ συχνές παθολογικές καταστάσεις και εμφανίζονται σε ένα πολύ μεγάλο αριθμό γυναικών.
Πολλές φορές τυχαία ή κατά τον προληπτικό έλεγχο των μαστών μια γυναίκα μπορεί να έλθει αντιμέτωπη με την ψηλάφηση ενός ογκιδίου, το οποίο τις περισσότερες φορές της προκαλεί έντονη ανησυχία και ενίοτε πανικό. Αυτό όμως είναι λάθος αντιμετώπιση, δεδομένου ότι 8 στα 10 ψηλαφούμενα ογκίδια είναι καλοήθη.
Οι συνηθέστερες καλοήθεις παθήσεις που προκαλούν ψηλαφητά ογκίδια είναι:
Ινοαδένωμα μαστού
Τα ινοαδενώματα είναι οι συνηθέστεροι καλοήθεις όγκοι των μαστών στην ηλικία κάτω των 30 ετών.
Προέρχονται από τα λόβια του μαζικού παρεγχύματος και υπόκεινται στην επίδραση των οιστρογόνων κατά τη διάρκεια του κύκλου των γυναικών, όπως και ο υπόλοιπος φυσιολογικός μαζικός αδένας.
Αποτελούνται από ινώδη και αδενικό ιστό και περιβάλλονται από ινώδη κάψα.
Εμφανίζονται συνήθως κατά την εφηβεία ή μετά από αυτήν σε νεαρές ηλικίες 20–30 ετών, χωρίς να αποκλείεται η εμφάνιση τους σε μεγαλύτερες ηλικίες, ακόμη και μετά την εμμηνόπαυση. Στο μεγαλύτερο ποσοστό τα ινοαδενώματα είναι συνήθως μονήρη και σε ένα μικρότερο ποσοστό, 15% περίπου, μπορεί να είναι περισσότερα του ενός (πολλαπλά ινοαδενώματα) στον ένα ή και στους δύο μαστούς.
Κλινικά πρόκειται για ένα ανώδυνο, σκληρό, ευκίνητο (γλιστρά κάτω από την πίεση των δακτύλων) και πολύ καλά περιγεγραμμένο όγκο, με ομαλή ή λοβωτή επιφάνεια, που ξεχωρίζει κατά τη ψηλάφηση από τον υπόλοιπο μαστό.
Το μέγεθος του ποικίλει από 1-5 εκατοστά. Ινοαδενώματα μεγαλύτερα των 5 εκατοστών ονομάζονται «νεανικά ή γιγαντιαία ινοαδενώματα» και εμφανίζονται συνήθως σε νεαρές γυναίκες (κάτω από την ηλικία των 20 ετών). Ορισμένα από αυτά έχουν την τάση , ιδιαίτερα κατά την εφηβεία ή την εμμηνόπαυση να μικραίνουν ή ακόμα και να εξαφανίζονται , άλλα όμως εξ αυτών να μεγαλώνουν. Κατά την διάρκεια όμως της εγκυμοσύνης και της γαλουχίας όλα τα ινοαδενώματα συνήθως μεγαλώνουν και μάλιστα πολλές φορές το μέγεθος τους μπορεί να διπλασιασθεί.
Η πιθανότητα ένα ινοαδένωμα να μετατραπεί σε κακοήθεια (κακοήθης εξαλλαγή) είναι εξαιρετικά ασυνήθης σε μεγάλες ηλικίες και σχεδόν μηδενική σε ηλικίες κάτω των 25 ετών, μολονότι πάρα πολύ σπάνια μπορεί να διαπιστωθεί η συνύπαρξη καρκίνου στην περιφέρεια ή εντός του όγκου. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις συνήθως πρόκειται για ένα in situ λοβιακό καρκίνωμα.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι όγκοι σε γυναίκες ηλικίας 40-50 ετών, που απεικονιστικά μπορεί να μοιάζουν με ινοαδενώματα, έχουν όμως την τάση να μεγαλώνουν γρήγορα μπορεί να αποτελούν μια ιδιαίτερη κατηγορία όγκων, που ονομάζονται φυλλοειδείς όγκοι. Οι όγκοι αυτοί κατά κανόνα (στο 60-80%) είναι καλοήθεις. Όμως σε ένα μικρότερο ποσοστό έχουν χαρακτήρες κακοήθειας, με αυξημένη τάση τοπικής υποτροπής και στο 12% μπορούν να δώσουν μεταστάσεις. Ως εκ τούτου οι όγκοι αυτοί θα πρέπει να έχουν την ανάλογη αντιμετώπιση.
Η θεραπεία των ινοαδενωμάτων σε άτομα ηλικίας μεγαλύτερης των 25 ετών και ιδιαίτερα όταν το μέγεθος τους υπερβαίνει τα 2 εκατοστά είναι πάντα χειρουργική. Μικρότερα ινοαδενώματα σε ηλικίες μικρότερες των 25 ετών απλά παρακολουθούνται, εκτός αν η ασθενής επιθυμεί διακαώς για λόγους ψυχολογικούς να το αφαιρέσει.
Η επέμβαση είναι απλή με γενική αναισθησία. Τις περισσότερες φορές είναι δυνατή η προσπέλαση τους δια μέσου μιας περιθηλαίας τομής (τομή στο όριο της θηλαίας άλω με το δέρμα του μαστού) , όπου το αισθητικό αποτέλεσμα είναι άριστο.
Κύστεις μαστού
Οι κύστεις του μαστού αποτελούν μία από τις συνηθέστερες καλοήθεις καταστάσεις για τις οποίες η γυναίκα θορυβημένη προσέρχεται στο γιατρό της.
Μοιάζουν με σακούλες ,οι οποίες περιέχουν υγρό, το οποίο συνήθως έχει χρώμα σκούρο πράσινο, ανοικτό κίτρινο, διαυγές και σπάνια αιμορραγικό.
Aναπτύσσονται στην περιοχή όπου οι αδενοκυψέλες (μικροί κυψελοειδείς χώροι που παράγεται το γάλα) ενώνονται με τους μικρούς γαλακτοφόρους πόρους (οι οποίοι παραλαμβάνουν το παραγόμενο γάλα και το μεταφέρουν σε ακόμη μεγαλύτερους και εκείνοι με τη σειρά τους στη θηλή του μαστού). Η περιοχή αυτή ονομάζεται «τελική πορο-λοβιακή μονάδα». Οι κύστεις λοιπόν δεν είναι τίποτε άλλο από μια συλλογή υγρού που παράγεται από φυσιολογικές εκκρίσεις των λοβίων και συγκεντρώνεται μέσα σε ένα σάκο που δημιουργείται από την διεύρυνση των λοβίων και των γαλακτοφόρων πόρων.
Εμφανίζονται στην παραγωγική ηλικία της γυναίκας, ιδιαίτερα κοντά στην ηλικία της εμμηνόπαυσης, ενώ μετά από αυτήν είναι σπάνιες.
Παρουσιάζονται στον ένα ή και στους δύο μαστούς, μονήρεις ή πολλαπλές και το μέγεθος τους ποικίλει από λίγα χιλιοστά (μικροκύστεις) μέχρι αρκετά εκατοστά (μακροκύστεις).
Διαπιστώνονται είτε τυχαία όταν είναι μικρές π.χ. σε ένα υπερηχογράφημα ρουτίνας του μαστού ή από την ίδια την γυναίκα όταν είναι μεγαλύτερες κατά την ψηλάφηση του μαστού της, σαν ένα ομαλό, υπόσκληρο, ανώδυνο ή επώδυνο μόρφωμα.
Οι απλές κύστεις είναι πάντα καλοήθεις. Προσοχή όμως χρειάζεται όταν στο υπερηχογράφημα του μαστού υπάρχει μέσα στην κύστη όχι μόνον υγρό, αλλά και ένα υπόηχο μόρφωμα με ασαφή όρια. Στην περίπτωση αυτή ο κίνδυνος για κακοήθεια είναι αυξημένος και χρειάζεται περαιτέρω έλεγχος.
Για την διάγνωση των κύστεων του μαστού το υπερηχογράφημα αποτελεί την εξέταση εκλογής.
Η θεραπεία των κύστεων είναι συντηρητική (παρακολούθηση-πιθανή εκκενωτική παρακέντηση) και πολύ σπάνια χειρουργική.
Τις μικρές κύστεις απλά τις παρακολουθούμε. Τις μεγάλες όμως και επώδυνες τις αδειάζουμε πλήρως με παρακέντηση. Αν το χρώμα του υγρού της κύστεως είναι διαυγές, κίτρινο ή πράσινο δεν είναι ανησυχητικό και δεν χρειάζεται καμία επιπλέον εξέταση ή ενέργεια. Αν όμως είναι αιματηρό τότε στέλνεται για κυτταρολογική εξέταση.
Η χειρουργική αντιμετώπιση των κύστεων του μαστού έχει θέση : α) στις περιπτώσεις όπου μια κύστη μολονότι έχει εκκενωθεί πλήρως τρείς φορές, συνεχίζει να γεμίζει και να αυξάνεται σε μέγεθος σε σύντομο χρονικό διάστημα, β) στις περιπτώσεις επιπεπλεγμένων (άτυπων) κύστεων με πεπαχυσμένα και ανώμαλα τοιχώματα και γ) όταν περιεχόμενο υγρό της κύστεως είναι αιμορραγικό. Στις δύο τελευταίες περιπτώσεις το υγρό στέλνεται πάντα για κυτταρολογική εξέταση. Αν το αποτέλεσμα είναι θετικό ή ύποπτο για κακοήθεια τότε επεμβαίνουμε χειρουργικά.
Ινοκυστική Μαστοπάθεια
Αποτελεί τη συχνότερη καλοήθη οντότητα των μαστών στις γυναίκες. Δεν είναι νόσος, αλλά απλά μια παρέκκλιση από τη φυσιολογική ανάπτυξη και υποστροφή, που συμβαίνει στους μαστούς με την πάροδο της ηλικίας.
Χαρακτηρίζεται από την παρουσία μικρών ή μεγάλων κύστεων και από σημαντικού βαθμού ανάπτυξη ινώδους συνδετικού ιστού (ίνωσης) γύρω από τους γαλακτοφόρους πόρους.
Πιστεύεται ότι οφείλεται σε υπερδιέγερση (υπεραντίδραση) του μαζικού αδένα στις μεταβολές των οιστρογόνων και της προγεστερόνης, οι οποίες συμβαίνουν κατά τη διάρκεια του μηνιαίου ορμονικού κύκλου των γυναικών.
Κύριο κλινικό εύρημα αποτελεί η ψηλάφηση μικρών ή μεγάλων ογκιδίων ή γενικότερα μιας διάχυτης οζώδους μορφολογίας των μαστών, συνοδευόμενη συνήθως από σκληρία, ευαισθησία ή πόνο κατά την ψηλάφηση. Τα συμπτώματα αυτά είναι περισσότερο έντονα λίγο πριν την έναρξη της περιόδου και συνήθως υποχωρούν λίγες μέρες μετά από αυτήν.
Στη μαστογραφία διαπιστώνεται μια διάχυτη ινώδης υπερπλασία (ίνωση) με διάσπαρτα πολλαπλά μορφώματα (συνήθως μικροκυστικές αλλοιώσεις) και στους δύο μαστούς.
Το υπερηχογράφημα αποτελεί μία απαραίτητη συμπληρωματική διαγνωστική εξέταση, που επιπλέον μπορεί να ξεχωρίσει αν ένα ογκίδιο είναι συμπαγές ή κυστικό. Επίσης, αν τα χαρακτηριστικά της απεικόνισης του συμπαγούς ογκιδίου είναι ενδεικτικά καλοήθειας ή κακοήθειας.
Η θεραπεία των κύστεων είναι η ίδια με την αναφερόμενη στην ενότητα: «κύστεις μαστού».