Ο πόνος στο μαστό ονομάζεται μασταλγία ή μαστωδυνία. Εντοπίζεται στον ένα ή και στους δύο μαστούς και προκαλεί συνήθως ανησυχία στη γυναίκα, μήπως πίσω από αυτόν υποκρύπτεται κάτι σοβαρότερο (π.χ. μια πιθανή κακοήθεια).
Διακρίνουμε δύο τύπους μασταλγίας. Την κυκλική και την μη κυκλική.
Η κυκλική μασταλγία ονομάζεται έτσι γιατί έχει σχέση με τον κύκλο της γυναίκας. Εμφανίζεται κατά την δεύτερη φάση της εμμήνου ρύσεως ( συνήθως το τελευταίο δεκαήμερο του κύκλου ) και υποχωρεί ή εξαφανίζεται μετά την έναρξη της περιόδου. Υπάρχει πόνος και στους δύο μαστούς και συνοδεύεται από πρήξιμο και ευαισθησία αυτόματη ή κατά την ψηλάφηση του μαστού, με αντανάκλαση τις περισσότερες φορές στην μασχάλη και στην έσω επιφάνεια του συστοίχου βραχίονα. Όταν τα συμπτώματα αυτά είναι ήπια και εξαφανίζονται με το τέλος της περιόδου αποτελούν ένα φυσιολογικό μέρος του κύκλου της γυναίκας. Όταν όμως τα συμπτώματα είναι έντονα, διαρκούν περισσότερο και επιμένουν μπορεί να επηρεάσουν τις καθημερινές εργασιακές δραστηριότητες και την σεξουαλική ζωή της γυναίκας, να την γεμίσουν με φόβο, άγχος και ανησυχία, επηρεάζοντας αρνητικά την ψυχική της σφαίρα. Η μασταλγία αυτή θεωρείται πλέον παθολογική και η γυναίκα επισκέπτεται τον γιατρό της, αναζητώντας κάποια μορφή θεραπείας.
Κύρια αιτία εμφάνισης κυκλικής μασταλγίας θεωρείται μια διαταραχή της ισορροπίας στην έκκριση οιστρογόνων και προγεστερόνης ( υπερέκκριση οιστρογόνων ή ανεπάρκεια παραγωγής προγεστερόνης ), η οποία μπορεί να εκφράζεται μόνο στο επίπεδο του μαστού. Παρόλα αυτά, για την πρόκληση του πόνου κατά καιρούς έχουν ενοχοποιηθεί διαιτητικοί παράγοντες (η κατανάλωση καφεΐνης, τσαγιού, σοκολάτας, λίπους, αλκοόλ ή η έλλειψη ιωδίου), λήψη κάποιων φαρμάκων (πχ προμεθαζίνης) ή ψυχολογικές διαταραχές (άγχος, πανικός, κατάθλιψη).
Καμία μελέτη μέχρι σήμερα δεν αναφέρει τεκμηριωμένα αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου επί εδάφους κυκλικής μασταλγίας.
Για τη θεραπεία της κυκλικής μασταλγίας χρειάζεται ενθάρρυνση και καθησυχασμός της ασθενούς και συνήθως ο πόνος υποχωρεί ή βελτιώνεται σε λίγους μήνες. Σε αντίθετη περίπτωση και ανάλογα με τη βαρύτητα του πόνου, προκειμένου να ληφθεί η απόφαση για φαρμακευτική αντιμετώπιση, εξετάζεται αρχικά το κατά πόσο η μασταλγία επηρεάζει τη φυσιολογική ζωή κυρίως ως προς την εργασία, τον ύπνο ή τη σεξουαλική δραστηριότητα.
Αρχικά, μια αλλαγή του τρόπου ζωής με άσκηση, περιορισμό της καφεΐνης, του τσαγιού, του αλκοόλ και του ζωϊκού λίπους, διακοπή του καπνίσματος, απώλεια βάρους, χρησιμοποίηση στηθόδεσμου για τη στήριξη του στήθους, μπορεί να βελτιώσουν σημαντικά την ένταση του πόνου.
Αν όμως ο πόνος δεν υποχωρεί και επιμένει σε πρώτη φάση δοκιμάζουμε τη λήψη φυτικών σκευασμάτων, τα οποία στερούνται παρενεργειών, όπως το λάδι νυχτολούλουδου (evening primrose oil).
Λαμβάνονται δύο κάψουλες των 500 mg ημερησίως για τρείς μήνες και ο πόνος βελτιώνεται σε περισσότερες από το 50% των γυναικών.
Αν παρόλα αυτά ο πόνος συνεχίζει να είναι ενοχλητικός προχωρούμε συνήθως στην χορήγηση ενός ασθενούς ανδρογόνου, της νταναζόλης, χρησιμοποιώντας «το πρωτόκολλο χαμηλής δοσολογίας του Cardiff», με το οποίο αποφεύγονται συνήθως οι ανεπιθύμητες ενέργειες του φαρμάκου και η μασταλγία υποχωρεί στο 80% περίπου των γυναικών.
Η μη κυκλική μασταλγία είναι λιγότερο συχνή και εμφανίζεται σε μεγαλύτερες ηλικίες (συνήθως 40-50 ετών). Δεν έχει σχέση με τον κύκλο της γυναίκας, ο πόνος εντοπίζεται συνήθως στον ένα μαστό και προέρχεται είτε από τον μαστό (φλεγμονές, ινοκυστική μαστοπάθεια, σκληρυντική αδένωση, τραυματισμοί, κλπ.), είτε σε αιτίες, που δεν έχουν σχέση με τον μαστό, π.χ. από μία πάθηση του θωρακικού τοιχώματος, του αυχένα, κλπ. (ψευδής μασταλγία).
Τονίζεται, ότι το πιο σημαντικό στη μη κυκλική μασταλγία, η οποία εντοπίζεται στον ένα μαστό και επιμένει, ιδιαίτερα σε κάποιο συγκεκριμένο σημείο, είναι να αποκλεισθεί ο καρκίνος με την κλινική εκτίμηση και τον κατάλληλο απεικονιστικό έλεγχο ( μαστογραφία, υπερηχογράφημα, MRI ή αν χρειασθεί βιοψία).
Μετά τον αποκλεισμό του καρκίνου και τον καθησυχασμό της γυναίκας ακολουθεί η αντιμετώπιση της αιτίας του πόνου, ανάλογα με την προέλευση του.